ภควัท-คีตา ฉบับเดิม

บทที่ สิบเอ็ด

รูปลักษณ์จักรวาล

โศลก 41-42

sakheti matvā prasabhaṁ yad uktaṁ
he kṛṣṇa he yādava he sakheti
ajānatā mahimānaṁ tavedaṁ
mayā pramādāt praṇayena vāpi
สเขติ มตฺวา ปฺรสภํ ยทฺ อุกฺตํ
เห กฺฤษฺณ เห ยาทว เห สเขติ
อชานตา มหิมานํ ตเวทํ
มยา ปฺรมาทาตฺ ปฺรณเยน วาปิ
yac cāvahāsārtham asat-kṛto ’si
vihāra-śayyāsana-bhojaneṣu
eko ’tha vāpy acyuta tat-samakṣaṁ
tat kṣāmaye tvām aham aprameyam
ยจฺ จาวหาสารฺถมฺ อสตฺ-กฺฤโต ’สิ
วิหาร-ศยฺยาสน-โภชเนษุ
เอโก ’ถ วาปฺยฺ อจฺยุต ตตฺ-สมกฺษํ
ตตฺ กฺษามเย ตฺวามฺ อหมฺ อปฺรเมยมฺ
สขา — เพื่อน, อิติ — ดังนั้น, มตฺวา — คิด, ปฺรสภมฺ — ถือเอา, ยตฺ — อะไรก็แล้วแต่, อุกฺตมฺ — กล่าว, เห กฺฤษฺณ — โอ้ กฺฤษฺณ, เห ยาทว — โอ้ ยาทว, เห สเข — โอ้ เพื่อนรักของข้า, อิติ — ดังนั้น, อชานตา — โดยไม่รู้, มหิมานมฺ — พระบารมี, ตว — ของพระองค์, อิทมฺ — นี้, มยา — โดยข้า, ปฺรมาทาตฺ — จากความโง่เขลา, ปฺรณเยน — จากความรัก, วา อปิ — ไม่ว่าสิ่งใด, ยตฺ — อะไรก็แล้วแต่, — เช่นกัน, อวหาส-อรฺถมฺ — เพื่อความขบขัน, อสตฺ-กฺฤตห์ — ไม่ให้เกียรติ, อสิ — พระองค์ทรงเป็น, วิหาร — ในการพักผ่อนหย่อนใจ, ศยฺยา — ในขณะนอนอยู่, อาสน — ในขณะนั่งอยู่, โภชเนษุ — หรือขณะที่รับประทานอาหารด้วยกัน, เอกห์ — คนเดียว, อถ วา — หรือ, อปิ — เช่นกัน, อจฺยุต — โอ้ ผู้ไม่มีความผิดพลาด, ตตฺ-สมกฺษมฺ — ในระหว่างเพื่อนๆ, ตตฺ — ทั้งหมดนั้น, กฺษามเย — ขออภัยโทษ, ตฺวามฺ — จากพระองค์, อหมฺ — ข้าพเจ้า, อปฺรเมยมฺ — โดยวัดไม่ได้

คำแปล

ด้วยความคิดว่าพระองค์ทรงเป็นพระสหาย ข้าเรียกพระองค์อย่างไม่ใคร่ครวญว่า “โอ้ กฺฤษฺณ” “โอ้ ยาทว” “โอ้ เพื่อนข้า” โดยไม่ทราบถึงพระบารมีของพระองค์ได้โปรดให้อภัยโทษแก่ข้าที่กระทำต่อพระองค์ด้วยความบ้าคลั่งหรือด้วยความรัก ข้าพเจ้าไม่ให้เกียรติต่อพระองค์หลายครั้ง ได้ล้อเล่นกับพระองค์ขณะที่เราพักผ่อนหย่อนใจ นอนบนเตียงเดียวกัน นั่งหรือรับประทานอาหารด้วยกัน บางครั้งอยู่ด้วยกันสองคนและบางครั้งอยู่ต่อหน้าเพื่อนๆหลายคน โอ้ ผู้ไม่มีความผิดพลาดได้โปรดกรุณายกโทษแก่ข้าพเจ้ากับความผิดพลาดทั้งหลาย

คำอธิบาย

ถึงแม้ว่าองค์กฺฤษฺณทรงปรากฏต่อหน้า อรฺชุน ในรูปลักษณ์จักรวาล อรฺชุน ทรงระลึกถึงความสัมพันธ์ฉันเพื่อนที่มีต่อองค์กฺฤษฺณ ดังนั้นจึงขออภัยโทษและทรงขอร้ององค์กฺฤษฺณเพื่อยกโทษให้ในการที่ปฏิบัติตัวเป็นกันเองหลายครั้ง ด้วยความสนิทสนม อรฺชุน ทรงยอมรับว่าในอดีตไม่รู้ว่าองค์กฺฤษฺณทรงสามารถแสดงรูปลักษณ์จักรวาลนี้ ถึงแม้ว่าองค์กฺฤษฺณทรงอธิบายในฐานะที่เป็นเพื่อนสนิท อรฺชุน ไม่ทราบว่ากี่ครั้งต่อกี่ครั้งที่ไม่ให้เกียรติองค์กฺฤษฺณด้วยการเรียกพระองค์ว่า “โอ้ สหายข้า” “โอ้ กฺฤษฺณ” “โอ้ ยาทว ฯลฯ โดยไม่ทราบถึงความมั่งคั่งของพระองค์แต่องค์กฺฤษฺณทรงมีพระเมตตากรุณามาก ถึงแม้ว่าจะมีความมั่งคั่งเช่นนี้พระองค์ก็ยังคงล้อเล่นกับ อรฺชุน เสมือนเพื่อน นี่คือการสนองตอบในความรักทิพย์ระหว่างสาวกและองค์ภควานฺ ความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งมีชีวิตกับองค์กฺฤษฺณนั้นมีความมั่นคงนิรันดรโดยไม่มีวันที่จะลืมเลือนไปได้ ดังที่เราได้เห็นจากพฤติกรรมของ อรฺชุน ถึงแม้ว่า อรฺชุน ทรงเห็นความมั่งคั่งในรูปลักษณ์จักรวาลก็ยังไม่สามารถลืมความสัมพันธ์ฉันเพื่อนที่มีต่อองค์กฺฤษฺณได้