ภควัท-คีตา ฉบับเดิม

บทที่ สิบเอ็ด

รูปลักษณ์จักรวาล

โศลก 50

sañjaya uvāca
ity arjunaṁ vāsudevas tathoktvā
svakaṁ rūpaṁ darśayām āsa bhūyaḥ
āśvāsayām āsa ca bhītam enaṁ
bhūtvā punaḥ saumya-vapur mahātmā
สญฺชย อุวาจ
อิตฺยฺ อรฺชุนํ วาสุเทวสฺ ตโถกฺตฺวา
สฺวกํ รูปํ ทรฺศยามฺ อาส ภูยห์
อาศฺวาสยามฺ อาส จ ภีตมฺ เอนํ
ภูตฺวา ปุนห์ เสามฺย-วปุรฺ มหาตฺมา
สญฺชยห์ อุวาจสญฺชย กล่าว, อิติ — ดังนั้น, อรฺชุนมฺ — แด่ อรฺชุน, วาสุเทวห์กฺฤษฺณ, ตถา — เช่นนั้น, อุกฺตฺวา — ตรัส, สฺวกมฺ — ด้วยพระองค์เอง, รูปมฺ — รูปลักษณ์, ทรฺศยามฺ อาส — แสดง, ภูยห์ — อีกครั้ง, อาศฺวาสยามฺ อาส — ส่งเสริม, — เช่นกัน, ภีตมฺ — น่ากลัว, เอนมฺ — เขา, ภูตฺวา — มาเป็น, ปุนห์ — อีกครั้ง, เสามฺย-วปุห์ — รูปลักษณ์ที่ สง่างาม, มหา-อาตฺมา — ผู้ยิ่งใหญ่

คำแปล

สญฺชย กล่าวต่อ ธฺฤตราษฺฏฺร ว่า องค์ภควานฺ ศฺรีกฺฤษฺณหลังจากตรัสกับ อรฺชุน แล้วทรงแสดงรูปลักษณ์สี่กรอันแท้จริงของพระองค์และในที่สุดทรงแสดงรูปลักษณ์สองกรเพื่อเป็นการให้กำลังใจ อรฺชุน ที่ทรงกำลังกลัวอยู่

คำอธิบาย

เมื่อองค์กฺฤษฺณทรงปรากฏเป็นบุตรของ วสุเทว และ เทวกี ตอนแรกพระองค์ทรงปรากฏในรูปนารายณ์สี่กร เมื่อพระบิดาและพระมารดาขอร้องพระองค์ก็ทรงเปลี่ยนร่างมาเป็นทารกน้อยธรรมดา ลักษณะเดียวกันองค์กฺฤษฺณทรงทราบว่า อรฺชุน ไม่สนใจที่จะเห็นรูปลักษณ์สี่กร แต่เนื่องจาก อรฺชุน ขอร้องที่จะได้เห็นรูปลักษณ์สี่กรนี้องค์กฺฤษฺณจึงทรงแสดงรูปลักษณ์นี้อีกครั้งหนึ่ง จากนั้นพระองค์ก็ทรงแสดงรูปลักษณ์สองกร คำว่า เสามฺย-วปุห์ มีความสำคัญมาก เสามฺย-วปุห์ เป็นรูปลักษณ์ที่สง่างามมาก เป็นที่รู้กันว่าสง่างามที่สุด เมื่อพระองค์ทรงปรากฏทุกคนได้แต่หลงรักรูปลักษณ์นี้ เนื่องจากองค์กฺฤษฺณทรงเป็นผู้กำกับจักรวาลจึงทรงจำกัดความกลัวของสาวก อรฺชุน และทรงแสดงรูปลักษณ์ขององค์กฺฤษฺณที่สง่างามอีกครั้งหนึ่ง ใน พฺรหฺม-สํหิตา (5.38) กล่าวไว้ว่า เปฺรมาญฺชน-จฺฉุริต-ภกฺติ-วิโลจเนน บุคคลผู้มีดวงตาที่ชโลมไปด้วยสายใยแห่งความรักเท่านั้นจึงสามารถเห็นรูปลักษณ์อันสง่างามของศฺรี กฺฤษฺณได้